Cenne znalezisko związane z Jarosławiem. Około 150 listów z czasów II wojny światowej odnaleziono na Węgrzech. Należały do mieszkającego w Jarosławiu porucznika Michała Winiarskiego

Do tej pory na Węgrzech nie odkryto tak bogatej kolekcji dokumentów, dotyczących polskich uchodźców z czasów II wojny światowej, jak korespondencja należąca do porucznika Michała Winiarskiego, jeńca obozów przejściowych na Węgrzech. Listy pisała głównie jego żona i córki. Dokumenty przeleżały około 80 lat na strychu dawnej szkoły w Csáford, na południu Węgier. Znalezisko trafiło kilka miesięcy temu do Polskiego Instytutu Badawczego i Muzeum w Budapeszcie, a stamtąd do archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, gdzie listy są poddawane konserwacji i digitalizacji. Z Warszawy – zgodnie z przepisami prawa – wrócą do Budapesztu. Wczoraj, 22 listopada delegacja z Węgier gościła w naszym mieście, aby nawiązać współpracę z jarosławskim muzeum w zakresie opracowania odnalezionych materiałów, a także zapoznać się z listami i innymi dokumentami dotyczącymi por. Michała Winiarskiego, które są w posiadaniu jego potomków.

O niezwykłym odkryciu rodzinnej korespondencji na Węgrzech zupełnie przypadkowo dowiedział się wnuk Michała Winiarskiego, Artur Dobrucki.

– Przeglądałem Facebooka i na profilu znajomego moich znajomych, który mi się wyświetlił, zauważyłem zdjęcia rozłożonych na stole pożółkłych dokumentów. Z ciekawości „rzuciłem okiem” i z tłumaczenia tekstu wynikało, że są to dokumenty polskich jeńców obozów na Węgrzech. Przyjrzałem się dokładniej i na leżącej na wierzchu kartce pocztowej zauważyłem znajomy charakter pisma. Była to kartka adresowana do mojego dziadka, ojca mojej mamy, Michała Winiarskiego. Napisałem o tym, że rozpoznałem dokument osobie, która udostępniła ten post, a potem okazało się, że dokumentów związanych z moją rodziną jest tam znacznie więcej – wspomina Artur Dobrucki.

Jest to około 150 listów i kilka pocztówek, które pisała do Michała Winiarskiego głównie ukochana żona Władysława oraz kilkuletnie córki – Alicja i Lidia. Wśród korespondencji odnaleziono także kilka fotografii.

Pocztówka napisana przez Władysławę Winiarską z Jarosławia do por. Michała Winiarskiego, przebywającego w obozie przejściowym na Węgrzech. To m.in. po tym zdjęciu odnalezionym na portalu społecznościowym Artur Dobrucki poznał, że korespondencja i inne dokumenty odnalezione na Węgrzech należą do jego dziadka Michała Winiarskiego. (Fot. Cséby Géza)

Skąd listy Michała Winiarskiego znalazły się na Węgrzech?

Michał Winiarski był zawodowym żołnierzem w randze porucznika w 10 Dywizjonie Artylerii Konnej w Jarosławiu. W 1933 roku przeszedł na żołnierską emeryturę i – jako radny miasta Jarosławia i prezes miejscowego Związku Ochotników Armii Polskiej – zajął się sprawami lokalnej społeczności. Po sześciu latach spokojnego życia znów przyszło mu walczyć w obronie Ojczyzny.

Na zdjęciu por. Michał Winiarski. Zdjęcie wykonano w Stołpcach (dzisiejsza Białoruś) w 1924 roku.

Jako uczestnik Kampanii Wrześniowej znalazł się na Węgrzech, gdzie został internowany. W sumie przebywał w sześciu obozach, z czego najdłużej w obozie Kiskunlachaza (1941-1944). Jesienią 1944 roku ze wschodu napierała Armia Czerwona, a wojska niemieckie wycofywały się. Zabierały ze sobą jeńców (żołnierzy i oficerów) z obozów przejściowych na Węgrzech do obozów znajdujących się na terenie Niemiec. Kilku polskich oficerów, w tym por. Michał Winiarski, najprawdopodobniej powierzyło zaufanemu Węgrowi swoje dokumenty, a ten ukrył je w miejscu sobie tylko znanym.

 Por. Michał Winiarski (po lewej, pierwszy w drugim rzędzie) podczas pobytu w jednym z obozów przejściowych na Węgrzech.

Ślady przeszłości odnalezione pod stertą gruzu

Dokumenty zostały odnalezione przypadkowo, podczas prac remontowych. Były ukryte w schowku na strychu dawnej szkoły w Csáford, na południu Węgier. Odkrycia dokonał samorządowiec Gábor Balogh.

 Budynek danej szkoły (obecnie kościół) w Csáford, około 2 km od Zalaszentgrót, na południu Węgier.

 Tibor Vikár – historyk, społecznik i opiekun pamięci o polskich jeńcach obozów przejściowych na Węgrzech przeszukuje miejsce znaleziska.

Barbara Dobrucka, prawnuczka Michała Winiarskiego, na strychu szkoły w Csáford, gdzie ukryte były dokumenty.

– Jak dotąd nie spotkałem się z takim znaleziskiem na Węgrzech – mówi József Virágh, dyrektor Polskiego Instytutu Badawczego i Muzeum w Budapeszcie. Trzeba wiedzieć, że na Węgrzech temat polskich uchodźców aż do lat 90-tych był przemilczany. Pierwsze opracowania o uchodźcach polskich węgierskich autorów ukazywały się w języku polskim – w Polsce. Pierwsze wydanie miało miejsce w 1985 roku. W związku z tym cała historia polskiego uchodźctwa na Węgrzech nie była znana ani badania. Jak wiadomo potomkowie uchodźców, którzy zostali na Węgrzech, nie zawsze dbali o dokumenty swoich przodków. Można powiedzieć, że ta korespondencja jest niespotykana zarówno pod względem ilości listów, jak i okresu czasu. Pierwsze listy z domu dotarły po por. Michała Winiarskiego w listopadzie 1939 roku, a ostania korespondencja jest datowana bodajże na listopad 1944 – wyjaśnia.

Dla potomków Michała Winiarskiego jest to niezwykle ważne wydarzenie. Dokładają oni wszelkich starań, aby dopomóc historykom i pracownikom muzeów, w wyjaśnieniu wszelkich okoliczności związanych ze znaleziskiem, a także autorami i adresatami korespondencji.

– Kilkadziesiąt lat po śmierci dziadka poznamy fakty z życia jego i jego rodziny, które do tej pory były nam zupełnie nieznane. Można powiedzieć, że to znalezisko przywraca nam pamięć o przodkach, bez której nasza wiedza o nich i wspomnienia byłyby niepełne – zwraca uwagę Artur Dobrucki.

Co kryją listy, których autorami są najbliżsi por. Michała Winiarskiego? Zapoznanie się z ich treścią będzie wymagało dużo czasu. Jak dotąd potomkowie Michała Winiarskiego mieli szansę przeczytać jeden – choć według badaczy najcenniejszy – dokument.

– Jest to list napisany 2 marca 1943 roku przez moją nieżyjącą już babcię, najmłodszą wówczas córkę Michała Winiarskiego. Z listu przebija ogromna tęsknota za ukochanym tatusiem, którego mała Lidzia i jej niewiele starsza siostra Lusia pamiętają jedynie z fotografii – mówi Barbara Dobrucka, prawnuczka Michała Winiarskiego.

List ten był eksponowany na wystawie podczas Dnia Pamięci w Zalaszentgrót, zorganizowanego we wrześniu z okazji 83. rocznicy przyjęcia Polaków przez Węgry. W wydarzeniu – na zaproszenie Instytutu Badawczego i Muzeum w Budapeszcie – udział brał Artur Dobrucki wraz z córką Barbarą. Potomkowie por. Michała Dobruckiego mieli wówczas okazję zobaczyć na własne oczy miejsce odkrycia rodzinnych pamiątek. Warto dodać, że w Csáford odnalezione zostały pamiątki także innych żołnierzy, przeważały jednak te związane z por. Michałem Winiarskim i jego rodziną.

Jaki los czeka odnalezioną korespondencję?

Czas, wilgoć i pleśń sprawiły, że odnalezione listy były w nienajlepszym stanie. Konserwacji, a następnie digitalizacji listów podjęło się archiwum Polskiego Instytutu Pamięci, które od kilku lat współpracuje z Polskim Instytutem Badawczym i Muzeum w Budapeszcie w zakresie zabezpieczenia i opracowywania zbiorów.

– Nie wiadomo, jak długo potrwa cały proces. W najlepszym przypadku część materiałów otrzymamy z powrotem wiosną przyszłego roku – informuje József Virágh. –  Cały zdigitalizowany materiał będzie umieszczony na stronie internetowej www.archiwa.gov.pl– dodaje nasz rozmówca.

Delegacja z Polskiego Instytutu Badawczego i Muzeum w Budapeszcie odwiedziła Jarosław

We wtorek, 22 listopada w Jarosławiu gościliśmy wspomnianego już Józsefa Virágha, dyrektora Polskiego Instytutu Badawczego i Muzeum w Budapeszcie. Towarzyszył mu István Balázs, pracownik naukowy tejże instytucji.

– Sprowadziły nas tu dwie sprawy. Chcielibyśmy  nawiązać współpracę z jarosławskim muzeum w zakresie udziału w opracowaniu materiału, na co dyrektor i pracownicy wyrazili zainteresowanie. Z drugiej strony zależy nam, aby poznać te materiały, te listy, które są w posiadaniu rodziny por. Michała Winiarskiego – mówi József Virágh. Jednocześnie dodaje, że jego zdaniem takie zestawienie byłoby niezwykle interesujące nie tylko dla rodziny i badaczy ale i osób postronnych.

W trakcie spotkania z Arturem Dobruckim badacze zapoznali się z fragmentami kilku listów oraz fotografiami, wysłanymi z kolei przez por. Michała Winiarskiego, które zachowały się w zbiorach rodzinnych.

Na zdjęciu (od lewej): István Balázs, József Virágh i Artur Dobrucki. W tle portret por. Michała Winiarskiego.

Fragment listu z 7 maja 1944 r., który por. Michał Winiarski napisał z obozu Kiskunlachaza do swojej żony Władysławy.

– Z listów przebija ogromna tęsknota za rodziną, nadzieja na rychły powrót do domu i żal, że nie może udzielić im żadnej pomocy, poza radami, o które często prosi go żona. Można zauważyć także wymianę informacji na temat osób znajomych, głównie żołnierzy Garnizonu Jarosław, których los po zakończeniu Kampanii Wrześniowej 1939 roku był nieznany – zwraca uwagę Artur Dobrucki.

Większość listów nosi pieczątki cenzury niemieckiej, a niektóre listy zostały zawrócone przez cenzurę i nigdy nie trafiły do adresatów. Dopiero teraz ich treść trafi do potomków.

Oto kilka charakterystycznych fragmentów listów, które por. Michał Winiarski pisał do swojej żony i dzieci:

5 kwietnia 1940 r.

22 czerwca 1940 r.

22 marca 1941 r.

7 maja 1944 r.

Po zakończeniu wojny por. Michał Winiarski wrócił do domu. Radość ze spotkania z rodziną nie trwała jednak długo. Z powodu złego stanu zdrowia trafił do kliniki wojskowej w Krakowie. Niestety zbyt późno. Zmarł w krakowskim szpitalu 29 marca 1946 roku w wieku 59 lat. Osierocił czwórkę dzieci. Spoczywa na Cmentarzu Rakowickim.

Marta Dobrucka (prawnuczka Michała Winiarskiego)

Fot. Marta Dobrucka, Artur Dobrucki