Zasady wydobywania kopalin - artykuł publikowany w ramach nieodpłatnej pomocy prawnej realizowanej przez Powiat Jarosławski

Kwestie związane z wydobywaniem kopalin, w tym także sprawy dotyczące ich nielegalnej eksploatacji regulują przepisy ustawy z dnia 9 czerwca 2011 roku - Prawo geologiczne i górnicze.

Przepisy prawa zabraniają wydobywania kopalin w sposób inny niż koncesjonowana działalność gospodarcza, zgodnie z przepisami ustawy z dnia 6 marca 2018 r., Prawo przedsiębiorców. Kopaliny można wydobywać jedynie po uzyskaniu decyzji udzielającej koncesji na taką działalność. Prawo geologiczne i górnicze wskazuje jednocześnie, które organy władne są takie decyzje wydawać. Zgodnie z art. 22 ustawy udziela ich:

1. minister właściwy do spraw środowiska, w odniesieniu do kopalin objętych własnością górniczą,

2. starosta – jeżeli jednocześnie są spełnione następujące wymagania:

• obszar udokumentowanego złoża nieobjętego własnością górniczą nie przekracza 2 ha,
• wydobycie kopaliny ze złoża w roku kalendarzowym nie przekroczy 20 000 m³,
• działalność będzie prowadzona metodą odkrywkową oraz bez użycia środków strzałowych,
• marszałek województwa – w pozostałych przypadkach.

Podjęcie działalności polegającej na wydobywaniu kopalin ze złóż, w tym uzyskanie koncesji, wymaga przy tym spełnienia dodatkowych wymogów. Poza zarejestrowaniem działalności gospodarczej w ich zakres mogą wchodzić np. obowiązek uzyskania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. Przedsiębiorca, który uzyska koncesję na wydobywanie kopaliny ze złoża wnosi opłatę eksploatacyjną ustalaną jako iloczyn jej stawki oraz ilości kopaliny wydobytej (art. 134 ust. 1 Prawo geologiczne i górnicze), która w 60% stanowi dochód gminy, na terenie której jest prowadzona działalność, a w 40% dochód Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

Prawo geologiczne i górnicze w art. 4 przewiduje, że także osoby fizyczne nieposiadające koncesji mogą wydobywać kopaliny. Jest to jednak możliwe, jeżeli spełnione są łącznie następujące warunki:

1. wydobywane będą wyłącznie piaski i żwiry,

2. kopalina przeznaczona będzie dla zaspokojenia potrzeb własnych osoby fizycznej,

3. wydobywana będzie z nieruchomości stanowiących przedmiot prawa własności (użytkowania wieczystego) osoby fizycznej,

4. osoba fizyczna nie będzie rozporządzała wydobytą kopaliną,

5. wydobycie będzie wykonywane bez użycia środków strzałowych,

6. wydobycie nie przekroczy 10 m³ w roku kalendarzowym i nie naruszy przeznaczenia nieruchomości.

Osoba zamierzająca podjąć wydobycie dla zaspokojenia potrzeb własnych jest zobowiązana zawiadomić o tym pisemnie z 7-dniowym wyprzedzeniem właściwy organ nadzoru górniczego (właściwego miejscowo dyrektora okręgowego urzędu górniczego), określając lokalizację zamierzonych robót i zamierzony czas ich wykonywania. Obowiązek zgłaszania zamiaru wydobycia kopalin oznacza, że osoba chcąca pozyskać piaski i żwiry z należącej do niej nieruchomości nie musi czekać na pozwolenie ze strony organu nadzoru górniczego. Niewywiązanie się z tych wymagań spowoduje ustalenie przez właściwy organ nadzoru górniczego opłaty podwyższonej oraz nakazanie wstrzymania wydobywania kopaliny.

W przypadku podejrzenia działalności polegającej na eksploatacji kopalin bez wymaganej koncesji obywatel winien zawiadomić właściwy organ nadzoru geologicznego lub organ administracji geologicznej. W przypadku domniemanej nielegalnej eksploatacji kopalin organ administracji geologicznej ustala, czy eksploatacja kopalin odbywa się bez wymaganej koncesji lub niezgodnie z warunkami w niej zapisanymi.

Wydobywanie piasku lub żwiru może być związane nie tylko z ich eksploatacją w trybie ustawy Prawo geologiczne i górnicze, ale również z wykonywaniem prac budowlanych lub kopaniem stawów, które to czynności są regulowane przepisami ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane lub ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne.

Za wydobywanie kopalin bez uzyskania koncesji grożą sankcje. Po pierwsze administracyjne, polegające na nałożeniu opłaty podwyższonej. Ustala się ją w wysokości czterdziestokrotnej stawki opłaty eksploatacyjnej dla danego rodzaju kopaliny, pomnożonej przez ilość, jaka została wydobyta bez koncesji. Taki sposób ustalania wysokości opłat powoduje, że niejednokrotnie sięgają one nawet kilku milionów złotych. Organami ustalającymi opłaty podwyższone są w przeważającej części przypadków organy nadzoru górniczego – dyrektorzy właściwych miejscowo okręgowych urzędów górniczych. Przepisy przewidują także sankcje karne. Przepis art. 177 ustawy Prawo geologiczne i górnicze przewiduje nawet karę aresztu lub grzywny dla tego, kto bez wymaganej koncesji wykonuje działalność w zakresie wydobywania kopalin ze złóż. Jeżeli działalność taka skutkuje wyrządzeniem (lub sprowadzeniem bezpośredniego niebezpieczeństwa) znacznej szkody w mieniu lub poważnej szkody w środowisku, mamy już do czynienia z przestępstwem zagrożonym nawet karą pozbawienia wolności do lat 3 (art. 176 ust.1 pkt.1). Właściwy organ administracji geologicznej oraz nadzoru geologicznego, który poweźmie informację o nielegalnym wydobywaniu kopaliny, powinien zawiadomić o tym fakcie również organy ścigania, w szczególności wówczas, gdy nie może samodzielnie ustalić sprawcy takiego wydobycia. Zawiadomienie do organów ścigania (prokuratura, policja) może złożyć każdy obywatel, który zauważy nielegalną eksploatację kopalin.